متن و حاشیه سفر وزیر خارجه به چهارگوشه کشورهای حاشیه خلیج فارس

سفر وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران به کشورهای حاشیه خلیج فارس که از دوشنبه شب (۲۹ خرداد) آغاز شد و تا ساعات پایانی پنج‌شنبه (۱ تیرماه) به طول انجامید، متن و حاشیه‌های قابل تاملی دارد.

این سفر در حالی انجام شده است که روابط ایران و عربستان پس از یک مناقشه نسبتا طولانی از اسفند سال گذشته ازسرگیری شد و منطقه فصل جدیدی از روابط کشورها با یکدیگر را آغاز کرد. از یک سو ایران در پرتو سیاست همسایگی، توسعه و تعمیق روابط با هسایگان خود را با سرعت و در ابعاد گوناگون پیگیری می‌کند و از سوی دیگر کشورهای عربی نیز با ازسرگیری روابط خود با سوریه به عنوان یکی از کانون‌های درگیری و رقابت‌های منطقه‌ای و حتی فرامنطقه‌ای در یک دهه اخیر نشان داده‌اند که روابط با دمشق و همکاری با دولت قانونی این کشور مساله‌ای اجتناب ناپذیر است.

آمریکایی‌ها نیز در نظم پیش روی جهان و منطقه، کم کم به این ادراک نزدیک شده‌اند که دخالت‌های زورگویانه و استکباری در برابر کشورهای منطقه وبه خصوص مقاومت پاسخ نمی‌دهد. بدعهدی و رها کردن متحدان توسط آمریکا هم منجر به آن گشته است تا این کشور به عنوان دولتی غیرقابل اعتقاد در منطقه شناخته شده و هر روز از نقوذ آن کاسته شود. در پرتو چنین شرایطی همکاری‌های دو و چندجانبه منطقه‌ای بهترین الگو برای کشورهای حاشیه خلیج فارس در دوران افول آمریکا و مساله گذار جهانی می‌باشد.

سفر حسین امیرعبداللهیان از دو کشور قطر و عمان که سال‌هاست روابط خوبی با ایران دارند آغاز و با حضور در کویت و امارات متحده عربی و دیدار با مقامات بلند پایه این کشورها که به تازگی روابط با آنها ارتقا یافته است ادامه پیدا کرد. این اتفاق موید آن است که کشورهای منطقه در قالب چهارچوب‌های منطقه‌ای و دیپلماسی می‌توانند به بهبود وضعیت منطقه و کسب منافع ملی خود کمک کنند.

سطح و جایگاه مقام‌های دیدار کننده با وزیر امور خارجه در چهار کشور قطر، عمان، کویت و امارات متحده عربی گویای استقبال گرم منطقه جنوبی حاشیه خلیج فارس از جمهوری اسلامی ایران است. در قطر امیر این کشور، در عمان وزیر مکتب سلطانی، در کویت نخست وزیر و در امارات متحده عربی رئیس دولت این کشور با امیرعبداللهیان دیدار و گفت‌وگو کردند؛ این دیدارها علاوه بر دیدارهایی بود که وزیر امور خارجه با همتایان خود در پایتخت این کشورها داشته است.

در برخی از این کشورها روابط در عالی ترین سطح از ابتدای شروع به کار دولت سیزدهم پیگیری شده و در برخی دیگر روابط در حال گذار از دوران رکود و تیرگی به سمت همکاری است.

استقبال گرم در روزهای گرم کشورهای حاشیه خلیج فارس

دوحه اولین مقصد سفر دوره‌ای وزیر امور خارجه است که اتفاقا از اولین مقاصد سفر منطقه‌ای آیت الله رئیسی نیز بوده است. سفری که امیر قطر هم تنها با گذشت چند ماه از آن، دعوت رئیس جمهور ایران را پاسخ گفته و متعاقبا به تهران سفر کرده بود. همکاری دو کشور در جام جهانی، توسعه روابط اقتصادی و نقش آفرینی این کشور در مذاکرات رفع تحریم هر روز چهره جدیدتری از توسعه سیاست خارجی تهران و دوحه را نشان می‌داد. در سفر اخیر امیرعبداللهیان نیز، شیخ تمیم بن حمد آل ثانی امیر قطر بار دیگر از رئیس جمهور ایران برای سفر به این کشور دعوت کرد.

در گفت‌گوهای امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه با شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی نخست وزیر و وزیر امور خارجه قطر نیز مسائل سیاسی دوجانبه، برخی موضوعات منطقه ای و بین المللی، روند برگزاری کمیسیون‌ مشترک اقتصادی دو کشور، ارتقا حجم تبادل تجاری دو کشور، تسهیل فعالیت های اقتصادی و تجاری بخش خصوصی، همکاری های حمل و نقلی بویژه حمل نقل دریایی و فعال تر ساختن بنادر دو کشور برای تقویت حمل و نقل کالا و مسافر، موضوعات کنسولی خاصه وضعیت شهروندان ایرانی زندانی در قطر مورد گفتگو، تبادل نظر شد.

روابط خارجی ایران و عمان نیز شرایطی مشابهی را تجربه می‌کند. پس از سفر آیت الله رئیسی به عمان در خرداد ۱۴۰۱ سطح روابط دوجانبه و همکاری‌های منطقه‌ای دو کشور ارتقای چشمگیری داشته و حجم تبادلات تجاری ۲ برابر شد. اوایل خردادماه امسال نیز سلطان عمان به تهران سفر کرد و ضمن امضای چندین سند همکاری با تهران پیام میانجی گرانه خود برای از سرگیری روابط تهران و قاهره را به همراه آورد.

امیرعبداللهیان در سفر به مسقط و در جریان دیدار با ارتشبد سلطان بن محمد النعمانی وزیر مکتب‌ سلطانی، پیگیری نتایج سفر اخیر سلطان عمان به تهران و نیز تحولات منطقه ای خاصه تحولات یمن را مورد گفت‌وگو قرار داد. در دیدار با السید بدر بن حمد البوسعیدی وزیر خارجه خارجه این کشور موضوعات مختلف روابط دوجانبه از جمله اجرای توافقات انجام شده در سفر اخیر سلطان عمان به تهران، همکاری های دو کشور در حوزه های انرژی، حمل و نقل، همکاری بندری، بانکی، ارتباطات و فناوری، کنسولی و قضایی و امور زندانیان، همکاری های استانی، امور گمرکی و دیگر موضوعات دوجانبه مورد گفتگو و تبادل نظر قرار گرفت.

عبور از تنش؛ ورود به مرحله آمریکا

پس از دوحه و مسقط وزیر امور خارجه وارد کویت شد؛ کشوری که از سال ۱۳۹۴ و پس از قطع روابط ریاض-تهران سطح روابط خود با تهران را کاسته بود اما همزمان با ماه‌های آغازین دولت سیزدهم و حاکم شدن رویکرد دیپلماسی همسایگی بار دیگر روابط خود با تهران را از کاردار به سفیر ارتقا داد. جالب آنکه در مراسم تقدیم استوارنامه «بدر عبدالله المنیخ» سفیر جدید کویت به آیت الله رئیسی، وی ماموریت خود را تحکیم روابط دو کشور معرفی کرد.

در جریان سفر وزیر امور خارجه به این کشور امیرعبداللهیان طی دیدار با «احمد نواف الاحمد الصباح» نخست وزیر کویت اعلام کرد جمهوری اسلامی ایران هیچ محدودیتی در گسترش روابط با کویت در زمینه های مورد علاقه دو کشور ندارد و با اشاره به نقش مثبت سفرها و دیدارهای مقامات عالی دو کشور در گسترش روابط دوجانبه، دعوت مقامات عالی جمهوری اسلامی ایران از همتایان کویتی از جمله نخست وزیر این کشور جهت سفر به ایران را ابلاغ کرد. نخست وزیر کویت نیز گفت ما تلاش خواهیم کرد زمینه های تقویت روابط میان کویت و ایران را تسهیل کنیم.

«شیخ سالم عبدالله الجابر الصباح» وزیر امور خارجه کویت نیز در جریان دیدار با وزیر خارجه ایران گفت: «ما از گسترش روابط ایران با کشورهای حوزه خلیج فارس استقبال می کنیم و آن را به نفع همه می‌دانیم.»

حسین امیرعبداللهیان در چهارمین و آخرین مقصد سفر منطقه ای خود به کشورهای حوزه خلیج فارس، با استقبال خلیفه شاهین المرر وزیر مشاور امارات متحده عربی وارد فرودگاه ابوظبی شد؛ کشوری که همچون روابط کویت و ایران کاهش سطح روابط دو جانبه با تهران را تجربه کرده بود و اکنون مرحله جدید از همکاری‌های دوجانبه را مورد نظر قرار دارد. وزیر امور خارجه در اولین دیدار با شیخ محمد بن زاید رئیس دولت امارات متحده عربی دیدار و گفتگو کرد. در جریان این دیدار رئیس دولت امارات متحده عربی از آیت الله رئیسی برای سفر به ابوظبی دعوت به عمل آورد و وزیر امور خارجه کشورمان نیز مراتب دعوت رئیس جمهور کشورمان از رئیس دولت امارات جهت سفر به ایران را به ایشان ابلاغ کرد که با استقبال شیخ محمد بن زاید رو به رو شد.

پس از این دیدار شیخ عبدالله بن زاید وزیر امور خارجه امارات، وزیر امور خارجه کشورمان را با خودروی شخصی خود تا محل وزارت خارجه این کشور همراهی کرد. این اتفاق معنادار پس از سال‌ها سطح پایین همکاری و حتی نداشتن سفیر در دو کشور به خوبی گویای روابط گرم دو جانبه است. امیرعبداللهیان در دیدار با وزیر امور خارجه امارات با اشاره به روند رو به گسترش روابط دو کشور، ابراز امیدواری کرد که منطبق با تصمیم و اراده سیاسی رهبران دو کشور، شاهد افزایش بیش از پیش همکاریها در زمینه‌های مختلف روابط دوجانبه و منطقه‌ای باشیم. شیخ عبدالله بن زائد وزیر خارجه امارات نیز ضمن ابراز خرسندی از این دیدار، بر آمادگی وزارت خارجه کشورش برای کمک به پیشبرد روابط دوجانبه و تحقق نیات خوب رهبران دو کشور تاکید کرد.

در این دیدار ایده تشکیل کمیته های مشترک تخصصی بمنظور آماده سازی اسناد لازم برای امضا در چارچوب دیدار روسای دو کشور و کمک به پیشبرد روابط دوجانبه بویژه در زمینه های اقتصادی و تجاری مورد تاکید مشترک قرار گرفت. همچنین توافق شد تیم های مشترک دو کشور متون اسناد اولویت دار در حوزه همکاری های اقتصادی و تجاری را تدوین و تکمیل نموده و برای امضا در برنامه دیدار روسای دو کشور آماده نمایند.

تشکیل «مجمع گفت وگو و همکاری» روی میز کشورهای حاشیه خلیج فارس

از مهمترین موضوعات مورد مذاکره در سفر دوره‌ای وزیر امور خارجه به کشورهای حاشیه خلیج فارس، ایجاد سازوکاری مشترک برای گفتگو و همکاری با حضور همه کشورهای حوزه راهبردی خلیج فارس بود. تشکیل «مجمع گفت‌وگو و همکاری» راهبردی ایده‌ای بود که جمهوری اسلامی اسلامی آن را برای مشارکت همه کشورهای دو سوی شمال و جنوب خلیج فارس مطرح کرد. دبیر کل سازمان ملل پیش از این ابتکار نشست وزرای امور خارجه این کشورها در نیویورک را مطرح کرده بود که مورد موافقت ایران و بسیاری از کشورها قرار گرفته است. کشورهای مقصد سفر وزیر امور خارجه کشورمان به ایده مطرح شده واکنش مثبت نشان داده‌اند و اکنون قرار است جزئیات مدون و مکتوب تشکیل «مجمع گفتگو و همکاری» به همسایگان جنوبی ایران ارائه شود.

این ایده در حالی مطرح شده است که پیش از این ایده‌ تشکیل نهادها و مجامعی از کشورهای حاشیه خلیج فارس بدون حضور ایران و در جهت تقابل با جمهوری اسلامی ایران مطرح و عملیاتی شده است. استقبال کشورهای منطقه از ایده جدید ایران به خوبی نشان از دوران گذار منطقه‌ای و عبور از نظم گذشته است.