ایران و تحکیم شراکتی استراتژیک/ اهداف سفر رئیس‌جمهور به چین چیست؟

دولت چین سال نو سیاسی خود را با سفر آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی، آغاز خواهد کرد و رئیس‌جمهور ایران از روز سه‌شنبه ۲۵ بهمن (۱۴ فوریه) مهمان شی جین پینگ همتای چینی خود است. سفری که آیت‌الله رئیسی در یادداشت منتشر شده در روزنامه پرتیراژ people (مردم) ارگان رسمی حزب حاکم چین، مهمترین هدف آن را رقم زدن آینده‌ای روشن برای دو شریک قدیمی اعلام و تصریح کرده است: «ما بر این باور هستیم که ایران و چین در کنار همکاری‌های سیاسی و احترام به حاکمیت ملی و تمامیت ارضی، در مسیر رشد اقتصادی، مکمل‌های راهبردی خوبی برای یکدیگر خواهند بود و می‌توانند خدمات متقابل ارزنده‌ای در زمینه توسعه به یکدیگر ارائه دهند. استقلال سیاسی، قدرت امنیت‌ساز، نیروی انسانی تحصیل‌کرده، هزینه پایین تولید، ذخایر انرژی، موقعیت ترانزیتی و زیرساخت‌های صنعتی تنها بخش‌هایی از ظرفیت‌های ایران هستند که می‌تواند منجر به تقویت مشارکت راهبردی ایران و چین شود».

جزئیات سفر رئیس‌جمهور به چین

آیت‌الله سیدابراهیم رئیسی رئیس‌جمهور عصر روز دوشنبه ۲۴ بهمن ماه در رأس هیأت بلندپایه سیاسی و اقتصادی عازم پکن پایتخت چین می‌شود. این دیدار که در پاسخ به دعوت رسمی «شی جین پینگ» رئیس‌جمهور چین است، ۳ روزه خواهد بود. در این سفر وزرای امور خارجه، اقتصاد، راه، نفت، کشاورزی، صمت، رئیس‌کل بانک مرکزی و «علی باقری» مذاکره‌کننده ارشد ایران، رئیس‌جمهور را همراهی می‌کنند. آیت‌الله رئیسی نخستین میهمان ارشد رئیس جمهور چین در سال نو چینی است.

در این سفر رئیس‌جمهور دیداری خصوصی با «شی جین پینگ» رئیس‌جمهور چین خواهد داشت، هیأت‌های عالی‌رتبه اقتصادی و سیاسی دو کشور مذاکراتی را انجام داده و اسناد همکاری با حضور رؤسای جمهور امضا خواهد شد. چینی ها تدارک گسترده برای این سفر دیده‌اند و به گفته «محمد جمشیدی» معاون سیاسی دفتر رئیس‌جمهور این اولین سفری است که در دو دهه اخیر به دعوت چین انجام می‌شود و به گفته «رضا زبیب» دستیار وزیر امورخارجه آداب بین‌المللی تشریفات از سوی چین تمام و کمال رعایت شده و میزبانی از رئیس‌جمهور با تشریفات «سفر دولتی/State visit» انجام خواهد شد.

سفر رئیس جمهور به چین که به دعوت همتای چینی در سمرقند ترکمنستان و سپس دعوت رسمی پکن، انجام می‌شود. نخستین State visit به چین در دو دهه گذشته است که با آداب کامل تشریفات انجام می‌شود.

اهمیت ایران برای چین

چین به عنوان یکی از دو ابرقدرت بزرگ جهان، در مسیر توسعه و افزایش این قدرت از تمام ظرفیت‌های موجود در جهان در حال بهره‌برداری است، چرخش به سمت مغرب و به ویژه غرب آسیا و بهره‌گیری از ظرفیت‌های این بخش از زمین در اولویت پکن قرار دارد. طرح‌هایی چون «کمربند و جاده» هم در راستای این بهره‌گیری تعریف شده است و چین از یک دهه گذشته این طرح را در دستور کار دارد که آمارها و ابعاد منتشر شده از آن نشان می‌دهد که یکی از بزرگترین پرژوه‌های جهان است که چهار قاره را درگیر کرده و با بهره‌گیری از موقعیت جاده کهن ابریشم چین را به اروپا و آفریقا مرتبط می‌سازد.

هدف چین از این میزان عظیم سرمایه‌گذاری برای این طرح، دسترسی به بازارهای آسیایی و اروپایی، تمرکززدایی از تبادلات صرف دریایی، متنوع‌سازی مسیرهای تأمین انرژی و در نهایت پیشی گرفتن از رقیب آسیایی خود یعنی هند است. در کنار این اهداف، پژوهشگران معتقدند مهمترین هدف چین از این طرح ایجاد توازن استراتژیک با رقبا است تا جهان از خطرات یکجانبه‌گرایی در امان بماند.

این طرح شامل مسیرهای زمینی حمل‌ونقل جاده‌ای و ریلی در آسیای میانه و نیز مسیرهای دریایی از جنوب‌شرقی آسیا تا جنوب آسیا و بعد خاورمیانه و آفریقا امتداد خواهد یافت. هزینه این طرح براساس برآوردها بیش از یک‌هزار میلیارد دلار خواهد بود و بیش ۷۰ کشور در آن درگیر هستند که یکی از آنها ایران است. از ۶ کریدور طراحی شده در مسیر این طرح، کریدور ایران با توجه به بحران اوکراین و نیز چالش‌های کریدور دریایی، برای پکن مقرون به صرفه است و از این رو توجه ویژه‌ای به زیرساخت‌های مورد نیاز این طرح در ایران دارد.

اهمیت شراکت در اقتصاد چین

در بررسی مهمترین اهداف سفر آیت‌الله رئیسی در سفر به چین، اقتصاد را می‌توان در رتبه نخست جای داد. واقعیت آن است که هم ایران، چین را برای رشد اقتصادی خود عاملی کارآمد ارزیابی می‌کند و هم چین، تهران را به عنوان شریکی راهبردی در منطقه و بازاری بکر. جمهوری اسلامی ایران برای بیشینه سازی منافع خود از تعامل اقتصادی با چین، چند اقدام مهم و اساسی را به ویژه در دولت سیزدهم در دستور کار قرار داد؛ تکمیل پروسه پیوستن ایران به شانگهای، عضویت موثر در اوراسیا و نیز توسعه همکاری‌ها با آسیای مرکزی از مهمترین این اقدامات بود.

حوزه های تعاملات اقتصادی چین و ایران به قدری گسترده و متنوع است که حتی اگر سازمانی هم برای سامان‌دهی آن تأسیس شود اقدام بهینه‌ای خواهد بود. از انرژی و نفت و صنعت تا دارو و ماهواره و صنایع نظامی. چین اصلی‌ترین تأمین کننده تجهیزات الکتریکی، صوتی – تصویری، شیمیایی و صنعتی ایران است و ایران هم هفتمین صادرکننده به چین. پکن یکی از سه شریک بزرگ تجاری تهران و بزرگ ترین سرمایه گذار خارجی در ایران است، براساس اعلام گمرک چین مبادلات تجاری این کشور با ایران در ۱۱ ماهه سال گذشته میلادی با رشد ۱۱ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل مواجه شده و به ۱۴ میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار رسیده است.

پس از امضای برجام بانک‌های چینی در پی بهره‌برداری از فضای ایجاد شده اقتصادی در ایران، پروژه‌های فاینانس متنوعی را به ایران پیشنهاد کردند که با توجه به دیدگاه دولت وقت در رابطه به شرق این پیشنهادات مسکوت ماند، پس از خروج یکجانبه آمریکا از برجام، دولت وقت به صرافت استفاده از این فاینانس‌ها افتاد اما دولت سیزدهم از این پیشنهادات و نیز ایجاد کانال مالی میان دو کشور برای کاستن از تاثیر دلار بر تعاملات اقتصادی استقبال کرده و روی طرح‌های ارزآور سرمایه‌گذاری می‌کند. دولت تلاش می‌کند تردیدهای موجود در طرف چینی درباره اهمیت رابطه با ایران را تا حد ممکن ترمیم کرده و این اطمینان را دهد که روابط با تهران و پکن وابسته به دولت‌ها نیست و این همکاری از سوی کلیت نظام مورد تایید و تاکید است و جمهوری اسلامی ایران در هر شرایطی به تعهدات خود پایبند خواهد ماند. این مهم می‌تواند یکی از محورهای نشست مشترک رئیس‌جمهور با تجار و فعالان اقتصادی باشد. پروژه بزرگ ذخیره‌سازی انرژی از سوی چین که با هدف مقابله با تهدیدات آمریکا در حال پیگیری است، به قدری عظیم بوده و انبارهای نفت آن آنقدر گسترده است که ایران بتواند برای صادرات نفت خود روی آن حساب ویژه باز کند.

همچنین براساس آخرین آمارها و اعلام چین قصد دارد در قالب برنامه راهبردی ۲۵ ساله، نزدیک به ۴۰۰ میلیارد دلار در ایران سرمایه‌گذاری کند، این سرمایه‌گذاری و برنامه جامع مشترک به عنوان قراردادی بلندمدت، پیش‌نیازهایی دارد که دولت سیزدهم از زمان آغاز مسئولیت خود فراهم‌سازی آنها را در دستور کار خود قرار داده است. اما این تمام داستان نیست و ایران و چین در مسیر همکاری‌های اقتصادی بر دیگر اسناد همکاری دیگری هم تمرکز دارند.

مبارزه با یکجانبه‌گرایی فصل مناسبات مشترک تهران و پکن

اقتصاد و تجارت اما تمام هدف دیدار آیت‌الله رئیسی با مقامات چینی نیست و این سفر ابعاد سیاسی مهمی هم دارد و که ارتقا متقابل اعتماد سیاسی سرفصل آن است. در حال حاضر پکن و تهران بزرگترین قربانیان زیاده‌خواهی‌ها و یکجانبه‌گرایی‌های آمریکا هستند و این بهترین فرصت برای دو کشور به منظور شکستن هژمونی آمریکاست. گسترش روابط اقتصادی با چین و نیز امضای قراردادهای راهبردی بلندمدت تنها در حوزه اقتصادی نیست که گره‌گشا خواهد بود، در سایه چنین قراردادهایی که منجر به تقویت بنیان اقتصادی کشور خواهد شد، با حضور در گلوگاه‌هایی که از نظر زیرساختی ایران را به منطقه گره می‌زند می‌تواند در بلندمدت تامین کننده امنیت کشور و عبور از تهدیدات فرامنطقه‌ای باشد.

با حضور آیت‌الله رئیسی در پکن به عنوان ابرقدرت جهان، پوچی و بیهوده بودن ایران هراسی‌هایی که با هدف انزوای جمهوری اسلامی در حال انجام است، دستکم برای افکار عمومی جهان روشن می‌شود و یکی از دلایل سفر رئیس‌جمهور خنثی‌سازی فشارهای سیاسی موجود علیه روابط میان دو کشور است وگفت‌وگوی رئیس‌جمهور با اندیشمندان و فرهیختگان برتر چینی در پکن می‌تواند در این زمینه راه‌گشا باشد. چین گرچه حضور در غرب آسیا و منطقه خاورمیانه را به عنوان دکترین سیاسی و اقتصادی خود تعریف کرده و استراتژی متوازن‌سازی را در پیش گرفته است اما ویژگی‌های منحصر به فرد ایران، پکن را واداشته است تا با نگاهی متفاوت و البته ویژه به تهران نگریسته و سرمایه‌گذاری خود را در ایران افزایش دهد.

طبیعی است این همکاری با سنگ‌اندازی‌های آمریکا، رژیم صهیونیستی و دیگر دشمنان مشترک چین و ایران همراه باشد و فشارهای سیاسی به پکن افزایش یابد اما پکن نشان داده است در پی ایجاد اتحادی استراتژیک با جمهوری اسلامی ایران این تهدیدات را جدی نمی‌گیرد.