گذرتاریخی باغ پنبه قم پهنه ای قدیمی به یاد مانده از دوره قاجار

گذر تاریخی باغ پنبه قم که طی سال‌های گذشته دچار بهسازی و احیا شده‌ مربوط به دوره قاجار است . در اواخر این دوره شهر قم به ۱۰ محله تقسیم شده بود. یکی از این محلات، محله باغ پنبه بود.

این محله در واقع آخرین حلقه گسترش شرقی – غربی شهر قم به سوی حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه(س)بود. گواه این مطلب توسعه بازار کهنه و بازار بزرگ در همین امتداد جغرافیایی است. ضمن این که قسمتی از همین محله به نام کوچه نو که بعدها مستقل شد در منتهی الیه خط توسعه این دلیل را تقویت می‌کند. از نظر موقعیت این محله در بین خیابان ۵۵ متری عمار یاسر و خیابان ۱۹ دی واقع شده است. آغاز آن از چهار راه بازار و پایان آن هفت متری باجک، مسجد رضویه، عمار یاسر و منطقه عربستان است.

علت نامگذاری باغ پنبه چه بود؟

علت نامگذاری این محله به دلیل این بوده است که سالها قبل در این محل پنبه کشت می‌شده‌است بعدها در دوران ناصرالدین شاه قاجار یکی از تاجران بزرگ و خیّر قم به نام حاج علی اکبر ارباب که به القاب تاجر و پالان دوز و باغ پنبه‌ای هم موسوم بوده است، آب انبار و مسجدی در این محل می‌سازد که ساختمان قدیمی آن تا دهه شصت شمسی باقی بود که پس از تخریب، مسجد نوبنیاد کنونی جای آن ساخته می‌گردد. بازماندگان وی هنوز در این محل ساکن هستند. در کنار این مسجد، گذر کوچک محل واقع شده‌ که دارای دو مغازه که یکی از آنها که نانوایی سنگکی است و همین اینک نیز دایر است. همچنین این محل دارای دو حمام به نام حمام اولیا و شاهزاده یا شازده بوده که این دو نیز در گذر زمان تخریب شده است.

کهن‌ترین مکان این محل بقعه بابامسافر است که در محل باغشاه سابق و حد فاصل محله مزبور با محله مسجد آدینه بوده‌است. در متون صفوی از این بقعه یاد شده و تکیه‌ای در جوار آن قرار داشته که گویا محل تجمع عرفا و دراویش بوده‌است.

بسیاری از خاندان اصیل و علما و بزرگان و پهلوانان قمی از این محله برخاسته‌اند. تاریخچه این محله را یکی از فضلای این محل سیدحسن لاجوردی به نگارش درآورده که به نظر یکی از بهترین محله نگاری‌های شهرهای کشور است.

می‌توان گفت باغ پنبه به علت به وجود آمدن بناهای با ارزش، یکی از محله‌های هویتی شهر قم است که شکل گیری آن مربوط به ۲۰۰ سال قبل است. باغ‌های قشنگ این منطقه سبب شده بود افراد به ساختن خانه در آن اشتیاق پیدا کنند ونتیجه آن خانه‌های زیبای یزدان‌پناه، طباطبایی‌ها و سلامت است. همینطور این منطقه از نظر تعداد هیات‌های سوگواری شهرت پیدا کرده‌است. ۱۹۰ سال قبل به منظور سوگواری اهالی باغ پنبه ۸۰ چراغ پی‌سوزی بغدادی داشتند.

خانه تاریخی لاجوردی نیز در این محل بود که متاسفانه اوایل دهه ۹۰ تخریب شد. قسمت شمالی آن کار فرزندان استاد حسن معمار قمی سازنده تیمچه بزرگ بوده‌ و همچنین این محله چندین مغازه دیگر هم از جمله بقالی و قصابی داشته که بعضی از آنها هنوزدایر است.