۲۱ ماه رمضان، شبی که مقدرات یک سال تایید می‌شود

امام صادق (ع) فرمودند: مقدّرات الهی در شب نوزدهم تعیین، در شب بیست و یکم تأیید و در شب بیست و سوم ماه رمضان امضا می شود. به همین دلیل اساتید اخلاق سفارش می‌کنند تا با احیای این سه شب‌، سرنوشت یک سال را با رستگاری رقم بزنیم و غفلت از این شب‌ها باعث ورشکستگی انسان می‌شود و امشب، دوازدهم فروردین مصادف با شب بیست و یکم ماه مبارک رمضان و دومین شب از شب های احیا و به روایتی شب قدر است.

شب قدر همان شبی است که در تمام سال شبی به خوبی و فضیلت آن نمی رسد و عمل در آن بهتر از عمل در هزار ماه است و در آن شب، تقدیر امور سال می شود و ملائکه و روح که اعظم ملائکه است در آن شب به اذن پروردگار به زمین نازل می شوند و به خدمت امام زمان (عج) مشرّف می شوند و آنچه برای هرکس مقدّر شده، بر امام زمان عرضه می کنند.

آیه دوم در سوره قدر بیانگر عظمت شب قدر است. چون می فرماید «وَ ما أدْراکَ ما لَیْلَةُ الْقَدْرِ»؛ و تو چه دانی که شب قدر چیست؟ برخی همچون آیت الله طباطبایی می نویسند این جمله، کنایه است از جلالت و عظمت شب قدر و منزلت عظیم آن. یعنی این شب آنقدر مهم و با فضیلت است که مخاطب آیات نیز اینگونه مورد سؤال و خطاب قرار می‌گیرد.

کلمه «قدر» در قرآن، به معنای مقام و منزلت، تقدیر و سرنوشت، تنگی و سختی و همچنین مقدار و اندازه به کار رفته است.

جهان هستی، حساب و کتاب و قدر و اندازه دارد و حتی مقدار نزول باران از آسمان حساب شده است و نه تنها باران، بلکه هر چیز نزد خداوند اندازه دارد. چنانکه خورشید و ماه و اجرام آسمانی نیز از نظر حجم و وزن و حرکت و مدار، حساب و کتاب دقیق دارند.

خداوند در شب قدر، امور یک سال را تقدیر می‌کند، چنانکه قرآن می‌فرماید «فِیها یُفْرَقُ کُلُّ أمْرٍ حَکیمٍ» در آن شب، هر امر مهمّی، تعیین و تقدیر می‌شود. (سوره دخان، آیه ۴) بنابراین، شب قدر منحصر به شب نزول قرآن و عصر پیامبر(ص) نیست، بلکه در هر ماه مبارک رمضان، شب قدری هست که امور سال آینده تا شب قدر بعدی، اندازه‌گیری و مقدّر می‌شود.

در برخی روایات بر احیای امشب و شب بیست و سوم تاکید بیشتری شده است. برخی اعمال امشب همچون شب نوزدهم شامل غسل، دو رکعت نماز و در هر رکعت بعد از حمد هفت مرتبه توحید و بعد از نماز گفتن ۷۰ مرتبه استغفرالله و اتوب الیه و همچنین قرآن به سر گرفتن است. از دیگر اعمال این شب فرستادن صلوات و صد مرتبه اللهم العن قتلة امیرالمومنین و همچنین دعاهایی است که در مفاتیح آمده است.

مرحوم آیت الله میرزا جواد آقا ملکی تبریزی در کتاب المراقبات تاکید کرده که تلاش برای درک شب قدر سبب رستگاری و از طرف دیگر غفلت از این شب، باعث ورشکستگی انسان می شود.

وی در این زمینه نوشت: یقین داشته باش اگر از این کرامت غفلت کرده و با کوتاهی خود، آن را از بین ببری و در روز قیامت آنچه را که دیگران با سعی کامل به آن رسیده اند ببینی، به حسرتی دچار می شوی که آتش جهنم و عذاب دردناک در مقابل آن کوچک است و به همین جهت در آن روز با ورشکستگان پشیمان، صدا می زنی.

ملکی تبریزی با استناد به آیه ۵۶ سوره زمر تاکید کرد: «افسوس که جانب خدا را رعایت نکرده و در حق خود ظلم و تفریط نمودم و وعده های خدا را مسخره کردم» در حالی که پشیمانی سودی نداشته و درهای توبه و جبران بسته و آثار اعمال و نتایج آن آشکار شده است. بنابراین قبل از این که به خاطر کوتاهی و از بین بردن فرصت ها ملامت شوی؛ خود را سرزنش کن و قبل از این که به تو بگویند چرا کرامت پروردگار جهانیان را کوچک شمردی؛ خود، این مطلب را در نظر بگیر و قبل از این که به حساب تو رسیدگی شود؛ خود و سرمایه ات را حسابرسی کن.

اهمیت تفکر در شب قدر

استاد اخلاق حضرت امام خمینی (ره) یکی از بهترین اعمال شب قدر را تفکر دانست و نوشت: اگر انسان فهمید چه عملی مناسبتر است که به همان عمل می کند و اگر تردید پیدا کرد، باید استخاره کند. بعد از تعیین وقت ذکر، وقت مناسبی را که در آن خواب آلود یا سیر یا گرسنه نبوده و موانع دیگری نیز نداشته باشد؛ باید برای تفکر معین کند.

وی افزود: همچنین باید تمام سعی خود را به کار گیرد که در شبش چیزی حتی امور مباح، او را از یاد خدا باز نداشته و در نمازها و مناجاتش به غیر آن حتی مستحبات فکر نکند. زیرا کسی که مثلا در نماز به ساختن مسجد یا صدقه دادن فکر کند؛ غافل است. حتی در حال ایستادن نماز در یاد اجزای آن بودن غفلت است و باید در هنگام عمل فقط سعی کند که قلب او از حقیقت کارهایی که انجام می دهد و ذکرهایی که می گوید غافل نباشد.

ملکی تبریزی ادامه داد: برای اینکه به راحتی به این مطلب برسد، می تواند قبل از انجام عمل مختصری درباره آن فکر کند و آنگاه عمل را انجام دهد و اگر هنگام قرائت و ذکر از آن غافل شد؛ باید آن را تکرار کند. مثلا وقتی می خواهد رو به قبله بایستد؛ می تواند اجمالا درباره معنای رو به قلبه نمودن بیاندیشد و هنگامی که می خواهد بایستد ابتدا درباره حقیقت آن که همان ایستادن برای ادای حق بندگی است؛ اندیشیده و فکر کند که ایستادن بر روی دو پا اشاره به ترس و امید به خاطر پذیرفته شدن عبادت یا عدم آن است.

وی اضافه کرد: به همین ترتیب درباره سایر اجزای عبادت مانند قرائت و ذکرهای نماز فکر کند. مثلا قبل از گفتن بسم الله الرحمن الرحیم معنای آن را اجمالا در نظر آورده و آنگاه آن را بگوید و اگر در اثنای قرائت آیه ای، غفلتی برای او پیش آمد، باید آن آیه را تکرار کند.