عشایر استان قم ؛ جمعیتی کم با بهره‌وری زیاد

عشایر به قشری گفته می‌شود که در مرتبه نخست زندگی آنها بصورت قبیله‌ای و ایلی باشد، در درجه دوم امرار و معاش آنها از شغل دامداری تأمین شود و در نهایت سبک زندگی آنها نیز شبانی متکی بر کوچ باشد؛ بنابراین ممکن است برخی از دامداران یا روستائیان نیز اشتراکاتی با عشایر در موارد سه‌گانه داشته باشند اما همه این سه ویژگی در بین آنها بصورت همزمان یافت نشود و به همین خاطر نمی‌توان آنها را در زمره عشایر نام برد.

عشایر استان قم ، بیش از آنکه به جامعه شهری محتاج باشد، این شهرنشینان قمی هستند که برای تامین سبد غذایی سالم و طبیعی خود به بالندگی و پویایی روزافزون جامعه عشایری و رونق تولیدات آن‌ها نیازمند است. هرچند باید توجه داشت که کم‌توجهی و عدم رفع مشکلات جامعه عشایری نیز می‌تواند به‌تدریج به فروش دام و درنهایت ترک این سبک زندگی اصیل بینجامد که نتیجه آن به کاهش تولیدات لبنی، گوشت قرمز و همچنین صنایع‌دستی منجر می‌شود.

طبق آخرین آمار رسمی عشایر کشور، حدود یک‌میلیون و ۱۱۵ هزار عشایر در ایران وجود دارد که این جامعه مولد با داشتن ۴۲ درصد دام کشور معادل ۲۸ میلیون و ۵۰۰ هزار رأس دام، به‌تنهایی ۲۵ درصد گوشت قرمز کشور را تولید می‌کند. همچنین جامعه عشایری کشور به‌صورت سالانه افزون بر ۲۰۰ هزار تن گوشت قرمز را تولید و روانه بازار مصرف می‌کند.

یکهزار و ۱۱۹ نفر جمعیت عشایری قم

در سطح استان قم نیز یک هزار و ۱۱۹ نفر در قالب ۳۰۳ خانوار عشایری وجود دارد که در متشکل از دو ایل اصلی شاهسون و زند و همچنین یک طایفه مستقل کلکویی می‌شوند.

عشایر استان قم دارای ۶۰ هزار رأس دام سبک و ۵ هزار دام سنگین هستند که با توجه به جمعیت نه‌چندان زیاد خود که فقط معادل هشت‌صدم درصد (0/08 %) جمعیت کل استان قم می‌شود، نقش و تأثیر قابل‌توجهی در تأمین نیاز پروتئینی و لبنی استان قم ایفا می‌کنند.

عشایر قم ییلاق خود را عمدتاً در سه استان مرکزی، همدانی و قزوین می گذارنند که منطقه خشکه رود ساوه و زرندیه استان مرکزی مهم‌ترین آن‌هاست. کوچ ییلاقی عشایر قم از ۱۵ اردیبهشت‌ماه آغاز و تمام فصل بهار و تابستان را به خود اختصاص می‌دهد. عشایر قم با شروع فصل پاییز به استان قم بازمی‌گردند.یکی از ویژگی‌های استان قم این است که عشایر این استان وارد استانهای دیگر می‌شوند اما عشایر استانهای دیگر قشلاق و ییلاقی در قم ندارند. قشلاق عشایر قم در منطقه دیر، مره و هفت لوله تقسیم می‌شود که همه این سه منطقه در داخل استان قم و بخش قمرود و نزدیکی‌های جاده‌های گرمسار و دشت ورامین واقع‌شده‌اند.

عشایر استان قم در روستاهای علی آباد کورگل، باقرآباد مسیله، صیدآباد ، مشک آباد، جعفرآباد مسیله ، کوه سفید و چند آبادی دیگر در منطقه جاده گرمسار و عباس آباد و چشمه شور در جاده قم _تهران زندگی می کنند.

تولید سالانه یکهزار تن گوشت و ۵ تن نخ

رییس اداره عشایر استان قم در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا، با اشاره به برخی از ظرفیت‌های جامعه عشایری قم، گفت: عشایر استان قم سالانه بیش از ۳ تن نخ تولید و روانه بازار مصرف می‌کنند.

علی زنگنه خاطرنشان کرد: علاوه بر این عشایر قم با تولید سالانه ۴۵ تن پشم در کنار بیش از یک هزار تن گوشت قرمز نقش مهمی در تأمین بخشی از نیاز مردم این استان به گوشت قرمز دارند.

رییس اداره عشایر استان قم، تصریح کرد: عشایر این استان همچنین سالانه ۱۸۰۰ تن شیر تولید می‌کنند که بخش عمده آن به تولید انواع لبنیات مصرف می‌شود.

به گفته وی، عشایر استان قم همچنین در تولید انواع محصولات صنایع‌دستی مرتبط با زندگی عشایری و گلیم نیز ظرفیت بالایی دارد که ورود به این حوزه همراه با ارائه مشوق و تسهیلاتی نیز از سوی دولت مردمی همراه است.

زنگنه عنوان کرد: سالانه ۲۸۰ مترمربع صنایع داری و حدود ۲۹۰ مورد صنایع غیرداری توسط جامعه عشایری به خصوص زنان عشایر تولید می‌شود.

تولید ۹۵۰ کنسانتره در کارخانه تأمین علوفه عشایر قم

رییس اداره عشایر استان قم بیان داشت: با بهره داری از کارخانه تأمین علوفه عشایر در استان قم طی سال گذشته شاهد تولید سالانه ۹۵۰ تن کنسانتره هستیم که توانسته بخشی از نیازهای دام عشایر را رفع کند.

زنگنه با اشاره به راه اندازی شرکت تعاونی عشایر قم، گفت: این شرکت در نزدیکی دهستان قمرود واقع‌شده در حال ۲۴۳ نفر را تحت پوشش دارد.

وی عنوان کرد: طی چند سال گذشته درمجموع ۱۲۱ پروژه به ارزش ۲۱ میلیارد تومان برای بهبود مشکلات جامعه عشایری به‌ویژه در مساله تأمین آب و برق به اجرا درآمده است.

تامین آب پایدار مهم‌ترین دغدغه عشایر قم

زنگنه با قدردانی از دولت مردمی در تشکیل شورای عشایر استان قم پس از ۵ سال وقفه، گفت: در حال حاضر مساله تأمین آب و شوری آب مناطق عشایر نشین، از عمده‌ترین مشکلاتی است که این افراد با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند که امید می‌رود با تکمیل پروژه آبرسانی قیام، بخش مهمی از این مشکل حل شود.

طرح آبرسانی قیام به پروژه انتقال آب به ۸ روستای محور قم- تهران اشاره دارد که بااعتباری افزون بر ۵۰ میلیارد تومان و پیشرفت فیزیکی ۷۵ درصدی پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال جاری به بهره‌برداری برسد.

وی عنوان کرد: آب چاه‌های منطقه قمرود و دشت مسیله که عمده عشایر استان قم در این مناطق سکنا دارند بخاطر اقلیم و خشک‌سالی‌های ادواری بشدت شور است و جامعه عشایری را رنج می‌دهد.

رییس اداره عشایر استان قم گفت: در کنار تأمین آب شرب مصرفی و همچنین آب مورد دام‌ها، تعریض و بهسازی راه‌های دسترسی نیز از مهم‌ترین مطالباتی است که جامعه عشایری قم نسبت به آن تاکید دارند.

وی عنوان کرد: به خاطر کم‌توجهی‌های صورت گرفته در خصوص جامعه عشایری، بخش مهمی از نسل جوان عشایری به کوچ کردن به مناطق حاشیه‌ای شهرها مشغول کارگری هستند درحالی‌که اگر حمایت‌های لازم از جامعه عشایری صورت بگیرد این افراد در تولید گوشت قرمز می‌توانند نقش بسیار برجسته و مهم‌تری را در جامعه کنونی ایفا کنند.

«جهاد دامپزشکی» طرحی برای خدمت به ۳۰۳ خانوار عشایری قم

استاندار قم اخیراً در جلسه شورای عشایر استان قم به برنامه‌های دولت باهدف بهبود ارائه خدمات به عشایر را موردتوجه قرار می‌دهد و تاکید می‌کند که طرح جهاد دامپزشکی باهدف ارائه خدمات به عشایر در کشور به نتیجه رسیده و به‌زودی در این استان اجرایی می‌شود.

سید محمد آقامیری استان بیان کرد: این طرح با اولویت تمرکز خدمات‌دهی به عشایر و باهدف آموزش درباره مراقبت از دام، معاینه، درمان، سمپاشی اماکن دامی و دیگر خدمات به‌صورت رایگان درحال اجراشدن است و به‌زودی استان قم نیز از این ظرفیت بهره‌مند خواهد شد.

وی افزود: بین عشایر و عموم مردم مرزبندی وجود ندارد و عشایر از معدود اقشاری هستند که کمترین خدمات را دریافت کرده و بیش‌ترین منافع را برای استان خود و کشورمان دارند.

درد دل عشایر قم

ابوالفضل جعفری یکی از عشایر استان قم نیز در گفت‌وگو باخبرنگار ایرنا، گفت: افزایش قیمت نهاده‌های دامی سبب شده تا شاهد کاهش دام و درنهایت کوچ عشایران به مناطق حاشیه شهری شده است.

وی ادامه داد: سقف تسهیلات پرداختی به جامعه عشایر ۱۵۰ میلیون تومان است که بانک‌ها برای پرداخت آن دست‌کم ۳ ضامن را درخواست می‌کنند که با توجه به ویژگی‌های زندگی عشایری، دریافت این تسهیلات بسیار دشوار است.

سید حمید محسنی یکی دیگر از عشایران قمی نیز مرتع را رگ حیاتی عشایر یاد کرد و اظهار داشت: دسترسی عشایر به مراتع آن‌چنان‌که موردنیاز این جامعه هدف است، فراهم نیست.

وی اضافه کرد: تا حدود ۳ دهه گذشته و احداث دو سد ۱۵ خرداد و الغدیر، حقابه مراتع مناطق عشایر نشین قم در دشت مسئله عملاً از بین رفته و هرسال بر حجم بیابان‌زایی ۱۳ آبادی عشایر نشین این منطقه افزوده‌شده است.

تعداد عشایر قم اندک است و شاید برای برخی از مردم تصور این‌که قم نیز عشایر داشته باشد نیز مساله غیرقابل‌تصوری باشد اما این ۳۰۳ خانوار پرتلاش و اصیل عشایری نیز مانند یکی از اقشار جامعه مطالبات و نیازهای دارد که باید به آنها توجه شده و صدایشان به گوش مسوولان برسد.

باوجود تمام اقدامات انجام‌شده، جامعه عشایر استان قم همچنان مشکل در تأمین آب پایدار دارند که بخاطر شرایط اقلیمی قم و شوری ذاتی آب، این معضل بیشتر به چشم می‌خورد.هرچند آبرسانی با تانکر برای عشایر بخش مرکزی قم بصورت ادواری انجام می‌گیرد اما آنچه می‌تواند به اطمینان خاطر بهتر این قشر زحمت‌کش جامعه منجر شود، تسریع در طرح آبرسانی قیام به روستاهای این بخش قم است.

به باور کارشناسان، در کنار آب، راه‌های عشایری استان نیز آن‌چنان‌که باید مناسب این قشر کوچرو نیست و نیازمند بهسازی است. تأمین برق و به‌ویژه تسهیل در امر سرمایه‌گذاری در انرژی خورشیدی نیز از موضوعاتی است که می‌تواند علاوه بر تأمین نیاز برق، می‌تواند به منبع درآمدی نیز برای این قشر تبدیل شود.

رشد و اعتلای زندگی عشایری با بهره‌وری بالایی که در بین این قشر وجود دارد نیازمند حمایت و رفع نیازهای این افراد است تا علاوه بر جلوگیری از کاهش جمعیت عشایر و مهاجرت به حاشیه شهرها، شاهد رونق و بالندگی بیشتر فعالیت‌های مفید اقتصادی و تولیدی آنها بود.